مراحلی که باید برای هرچه بهتر مطالعه کردن رعایت شود، عبارت‌اند از:

1ـ یک نظر کلی به مقاله: فصلی از کتاب، یا هر چیز دیگر را که تصمیم به خواندن آن دارید، یک‌بار به‌طور کامل بخوانید تا به‌طورکلی چیزی از مطلب دستگیرتان شود. یک‌بار خواندن مطلب باعث می‌شود که بدانید موضوع موردمطالعه درباره‌ی چیست؛ (همانند نقاشان که قبل از شروع نقاشی، ابتدا خطوط اولیه را می‌کشند)

2ـ خواندن برای ثبت درست جزئیات با هوشیاری و با علاقه: مطلب را یک‌بار دیگر بخوانید و به جزئیات آن دقت بیشتری بفرمایید. در این مرحله تلاش کنید که سؤال‌های استانداردی را طرح کنید و برای آنها پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای ارائه دهید.

 3ـ اطمینان از فهمیدن خود: در پایان هر پاراگراف، سر خود را به عقب تکیه داده و مطمئن شوید که می‌توانید مفاهیم ضروری را با زبان خود و از حافظه خود بازخوانی کنید (فکر خوبی است اگر تصور کنید که در حال توضیح دادن تمام مطالب برای دوستتان هستید)

4ـ مرور: پس از تکرار کردن متن نزد خود، یک‌بار دیگر کتاب را بخوانید تا از فهمیدن کامل مطلب مطمئن  شوید در ضمن باید به آنچه که خوانده‌اید آن‌قدر تسلط داشته باشید که تمامی درس «ملکه» ذهنتان شود و این کار را به صورتی انجام دهید که یادآوری یک قسمت از مطلب، باعث یادآوری همه مطالب اساسی در ذهن شما شود.

5ـ بررسی: بعد از خواندن مطلب، بررسی فوری آن مطلب، ضروری است. روز بعد از اتمام کار، متن را بررسی کنید تا مطمئن شوید که کلیدهای رمز به خوبی پاسخگوی این کار هستند و سریع و صحیح مطالب را به یاد شما می‌آورند.

6ـ هیچ‌گاه در یک زمان با دوستتان با هم مطالعه نکنید: زیرا انجام این کار باعث به هدر رفتن وقت شما خواهد شد؛ البته می‌توانید قسمتی از متن را برای مطالعه مشخص کنید و پس از آن قسمت خوانده‌شده را از یکدیگر سؤال کنید.

 7ـ توضیح برای یک مخاطب جهت تمرین کردن در تسلط خویش: می‌توانید مطلب مطالعه شده را برای هر کسی که مایل به یادگیری آن است، توضیح دهید؛ با این کار تسلط شما بالا می‌رود؛ زیرا یک فرد هنگامی می‌تواند یک مطلب را خوب توضیح دهد که خوب فهمیده باشد.

8ـ مختصر خوانی: اگر به دنبال پاسخ مناسبی برای یک پرسش خاص هستید، آن را به‌طور سریع و سطحی بخوانید؛ اما مواد و مطلب اصلی و تخصصی را با دقت بیشتر بخوانید.

9ـ یادگیری: یادگیری با فاصله، نسبت به یادگیری متراکم، دارای تأثیر بیشتری است. در هنگام مطالعه؛ زمان‌های مطالعه را به قسمت‌های دقیقه‌ای تقسیم کنید و بین آنها استراحت کوتاهی داشته باشید. به طوری که باعث از بین رفتن خستگی بدن شود، همچنین این کار موجب پیوند اطلاعات خوانده‌شده در لحظات پیش با مطالبی است که قبل‌تر مطالعه شده است می‌شود. در هنگام استراحت از جای مطالعه دور شوید بعد حدود پنج دقیقه به انجام کارهای دیگر ازجمله کارهای غیر فکری مشغول شوید، پنجره اتاق را باز کرده و چند نفس عمیق بکشید.

10ـ میدان دید: اگر چشم شما در هنگام مطالعه، به ویژه در هنگام تندخوانی، احساس خستگی کند، می‌توانید از تمرکز دادن میدان دید روی یک شی در فاصله دور استفاده کنید. این حالت نگاه را، دو تا سه ثانیه انجام داده و سپس بدون حرکت دادن سر، به نزدیک‌ترین شی داخل اتاق نگاه کنید و دو تا سه ثانیه هم روی آن شی تمرکز کنید. این  تمرین را پنج بار انجام دهید. در این تمرین، ماهیچه‌های اطراف چشم حرکت می‌کنند و خستگی هم از بین می‌رود. این تمرینات، برای افرادی که کارهای چشمی طولانی دارند و یا افرادی که زیر نور برق کار می‌کنند بسیار مفید است.

11ـ تمرین یادگیری: یکی دیگر از تمرین‌هایی که به یادگیری و درک مطلب شما در هنگام مطالعه کردن کمک می‌کند، یادداشت کردن یا خط کشیدن زیر نکات مهم و کلیدی یک درس  است. محققان طی تحقیقات بسیار به این نتیجه رسیده‌اند که میزان یادگیری شاگردانی که زیر نکات مهم درس را خط می‌کشند، به‌طور قابل‌توجه ای از یادگیری شاگردانی که فقط متن را خوانده بودند، بیشتر است. به این نکته نیز باید توجه کرد که کودکان  قادر به تشخیص دادن نکات مهم در یک متن نیستند و باید به آنها آموزش داد.

 12ـ تداخل: یکی از عوامل عمده‌ای که درک سریع یک متن در هنگام خواندن را سخت می‌کند تداخل مطالب قبل با مطالب جدید است. در این حالت، بهترین راه «مطالعه تک موضوعی» است یعنی درزمانی که یک مطلب را می‌خوانید، از مطالعه موضوع دیگر خودداری کنید و ذهن خود را فقط روی همان یک موضوع متمرکز کنید و پس از استراحت کوتاه موضوع مطالعه را عوض کنید این کار، باعث تداخل یافتن دانسته‌های قبل با آموخته‌های جدید نمی‌شود.

13ـ مطالعه طولانی می‌تواند برای شما کاری کسالت‌آور باشد: برای اینکه خسته و کسل نباشید موارد زیر را در نظر داشته باشید: الف ـ مطالعه را با رضایتمندی شروع کنید. اگر با بی‌میلی مطالعه کنید، در تمام مدت مطالعه، با ذهنیت‌های منفی به خود آسیب می‌رسانید. ب ـ هر چه زودتر مطالعه را شروع کنید. ج ـ مطالب را تقسیم‌بندی کنید تا یک‌باره با حجم فراوانی روبرو نشوید. د ـ به خود دلگرمی دهید و آنچه را که قبلاً خوانده‌اید، در نظر بیاورید و به خود بگویید که تا الآن  این موضوع سخت نبوده و نخواهد بود.

 14ـ خواندن خلاصه: فردی که کل مطالب را یکجا در نظر نمی‌گیرد و آن برای خود تصویرسازی ذهنی نمی‌کند، شبیه فرد سرگردانی است که به هر طرف رو می‌کند تمرکز پیدا نمی‌کند بلکه باید بار دیگر عزم خود را جزم کرده تا دوباره متن را بخواند و تصمیم بگیرد به چیزهایی دیگر فکر نکند. او نمی‌داند که در یک متن علمی، نمی‌توان چنین کاری را انجام داد. توصیه می‌شود که هرگز به این شیوه درس نخوانید و مطالعه یک فصل را از صفحه اول شروع نکنید و صفحات را پی‌درپی بخوانید بلکه ابتدا دقت کنید که در آن فصل در مورد چه موضوعی صحبت شده است. برای اینکه بدانید که در یک فصل، به چه موضوعاتی پرداخته شده است ابتدا خلاصه آن فصل را (اگر داشته باشد) بخوانید. اگر آن فصل خلاصه‌ای نداشت، ابتدا فهرست مطالب آن را از نظر بگذرانید و بعد عنوان‌های اصلی و درشت آن را نگاه کنید و بعضی از مطالب را به صورت کلی بخوانید سپس خلاصه‌ای از آن فصل را به دست می‌آورید در تهیه خلاصه، هدف شما این باشد که موضوع اصلی و کلی فصل را کشف کنید. انجام این کار به‌احتمال‌زیاد، از تداخل ذهنی شما جلوگیری خواهد کرد. در این روش، به جای اینکه مطلب را به صورت جز به جز  یاد بگیرید و تداخل‌های ذهنی باعث اذیت کردن شما در امر مطالعه شود کل مطالب را یکجا در نظر می‌گیرید. آنچه شما در اینجا حفظ می‌کنید، کلیت موضوع است، نه اجزاء مختلف آن.

15ـ طرح پرسش: اگر عادت کرده‌اید هنگام خواندن یک مطلب، در مورد آن سؤال مطرح کنید، نسبت به خواننده‌ای که این خصوصیت را ندارد، خواننده بهتری هستید؛ اما طرح سؤال به‌تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید سعی کرد که به سؤالات پاسخ داد. گرچه می‌توان این پرسش و پاسخ‌ها را در ذهن انجام داد؛ ولی انجام این کار به صورت یادداشت بسیار مفید تراست همچنین باعث هشیاری شما در امر مطالعه خواهد شد

16ـ کنترل حواس‌پرتی: برای غلبه بر حواس‌پرتی در هنگام مطالعه، باید دلیل اصلی حواس پرتی را شناخت. حواس‌پرتی اغلب خوانندگان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: حواس‌پرتی درونی و حواس‌پرتی بیرونی. حواس‌پرتی درونی، شامل افکار و اندیشه‌هایی است که برای فرد مطالعه کننده  ایجاد مزاحمت می‌کند. این نوع مزاحمت ها عبارت‌اند از: نگرانی در مورد مشکلات شخصی، تحصیلی، اجتماعی، اقتصادی یا شغلی. اولین و بهترین راه مقابله با عوامل حواس‌پرتی درونی، این است که به هنگام مطالعه، یک تکه کاغذ را تهیه کرد و هرگاه چیزی ذهن شما را اشغال کرد، فوری آن را یادداشت کنید و زمانی را هم که تصمیم دارید آن را رسیدگی کنید، قید نمایید. انجام این کار، خیال شما را از بابت مشکلی که ذهنتان را اشغال می‌کند، راحت خواهد کرد. حواس‌پرتی بیرونی را آسان تر از حواس‌پرتی درونی می‌شود برطرف کرد. این‌گونه حواس‌پرتی، عبارت‌اند از: سروصداهای اطراف، نور کم، سردی یا گرمی محل مطالعه و ... که هر کدام راه حل مخصوص به خود را می‌طلبد.

مشاوره تحصیلی گام 124

دکتر محمد موسوی